Zelfverdediging in lagen: de filosofische en juridische ruggengraat van vzw KMTC

Bij vzw KMTC hanteren we geen oppervlakkige benadering van zelfverdediging. Wat wij onderwijzen, is het resultaat van jarenlange praktijkervaring, diepgaande studie van geweldsdynamiek en een bewuste keuze voor verantwoordelijkheid boven agressie.

Zelfverdediging is in onze visie opgebouwd uit een concentrisch schillenmodel: een reeks lagen die elk een cruciale invalshoek vertegenwoordigen – juridisch, tactisch, emotioneel en gedragsmatig. Deze lagen zorgen ervoor dat elke techniek, oefening of simulatie die we trainen, verankerd is in ethiek, wettelijkheid en effectiviteit.

We onderscheiden zes lagen, aangevuld met inzichten uit het handboek Principle-Based Instruction for Self-Defense van Rory Miller.

🛡️ Schil 1 – De kern: Wettelijke rechtvaardiging (Art. 416 Strafwetboek)

De binnenste laag van ons model is de Belgische wetgeving zelf. Artikel 416 van het Strafwetboek bepaalt onder welke voorwaarden een daad van zelfverdediging wettig is:

  • Onwettige aanval – de agressie mag niet gerechtvaardigd zijn (geen politieoptreden, geen sportwedstrijd…).
  • Gelijktijdigheid – de verdediging moet plaatsvinden op hetzelfde moment als de aanval.
  • Noodzakelijkheid en proportionaliteit – je verdediging mag niet buitensporig zijn in verhouding tot het gevaar.

🎯 Toepassing in training:
Elke techniek wordt bij ons getraind in functie van deze wetgeving. Zo leren leden om beslissingen te nemen die juridisch én moreel houdbaar zijn.

⚖️ Schil 2 – AGPO & VOEN: Juridische toetsing in mensentaal

Om artikel 416 praktisch toepasbaar te maken, gebruiken we het AGPO/VOEN-model:

  • AGPO – Wanneer mag je handelen?
    A: Aanval
    G: Geweld tegen Personen
    P: Persoonlijk gericht
    O: Onwettig
  • VOEN – Hoe mag je handelen?
    V: Verdediging
    O: Ogenblikkelijk
    E: Evenredig
    N: Noodzakelijk

🎯 Toepassing in training:
Via rollenspelen en scenario’s toetsen we voortdurend of leerlingen AGPO/VOEN correct toepassen in stresssituaties.

🧠 Schil 3 – Sociaal vs. Antisociaal geweld (Rory Miller)

In deze laag onderscheiden we het waarom van geweld. Rory Miller maakt een belangrijk onderscheid:

  • Sociaal geweld
    Statusgericht, voorspelbaar, vaak de-escalatie mogelijk.
    Denk aan de “Group Monkey Dance”:
    • uitdagend gedrag in groep
    • ritueel machtsvertoon
    • meestal voorafgegaan door duidelijke signalen
  • Antisociaal geweld
    Gekenmerkt door resource-predators (willen iets van je) en process-predators (genieten van het proces van overheersing, verwonding of doding).
    Antisociaal geweld:
    • komt vaak uit het niets
    • heeft verborgen pre-attack indicators
    • is doelgericht en efficiënt zoals een roofdier handelt met zijn prooi

🎯 Toepassing in training:
We trainen herkenning van sociale versus antisociale contexten, inclusief gedrag van process-predators. De juiste tactiek begint met de juiste inschatting van intentie.

🎯 Schil 4 – Strategische doelen: Controle, Evacuatie, Eliminatie

Zelfverdediging draait niet om winnen, maar om veilig thuiskomen. We onderscheiden drie strategische uitkomsten:

  1. Controle – In bedwang houden zonder schade.
    Dit is vaak de optie voor mensen met een zorg- of veiligheidsfunctie (politie, verpleging, opvoeding…). Controle impliceert langdurig fysiek contact en dus verhoogd risico op letsel.
  2. Evacuatie – Veilig uit de situatie geraken.
    De voorkeurstrategie voor burgers. Dit vervangt het woord “vluchten”, dat te sterk geassocieerd is met de automatische stressreactie. Evacuatie is een bewuste en tactische keuze.
  3. Eliminatie – De dreiging structureel uitschakelen.
    Enkel toegestaan in extreme gevallen van levensbedreigend geweld, zoals een active shooter-situatie. Hierbij is de juridische en morele verantwoording cruciaal.

🎯 Toepassing in training:
Elke techniek en tactiek wordt gekoppeld aan één van deze doelen. We leren leden kiezen: moet ik beheersen, ontsnappen of neutraliseren?

🧱 Schil 5 – Tactische keuzes: Verplaatsing, Pijn, Schade, Uitschakeling

De vier elementen van Rory Miller zijn géén principes, maar tactische keuzes die ingezet worden om je strategisch doel te bereiken:

  1. Verplaatsing (Move) – Eerst veiligheid. Verander positie, creëer afstand, zoek voordeel.
  2. Pijn (Pain) – Verstoor het evenwicht via gecontroleerde pijnprikkels.
  3. Schade (Damage) – Functionele letsels om aanvaller te hinderen.
  4. Uitschakeling (Shock) – Finale stap: bewust of permanent uitschakelen van de dreiging.

🎯 Toepassing in training:
We trainen technieken in lagen: van verplaatsen en pijn tot neutraliseren. Elke keuze moet bijdragen aan je einddoel: controle, evacuatie of eliminatie.

🪖 Schil 6 – Escalatieniveaus (Scaling Force)

Volgens Scaling Force zijn er zes niveaus van krachttoepassing:

  1. Aanwezigheid – Lichaamstaal als afschrikking
  2. Stemgebruik – Verbale grenzen stellen
  3. Aanraking – Richting geven zonder schade
  4. Bedwang – Fysieke fixatie, klemtechnieken
  5. Minder-letaal geweld – Breektechnieken, impact
  6. Lethaal geweld – Dodelijke of permanente uitschakeling

🎯 Toepassing in training:
Elk niveau bevat een arsenaal aan technieken. Binnen één niveau kunnen tactische keuzes gemaakt worden (Move, Pain, Damage, Shock) in functie van het strategische doel.

📘 Extra Inzicht: “The Unique Problem of Self-Defense”

Rory Miller beschrijft vijf unieke problemen die zelfverdediging onderscheiden van sport of gevechtstraining:

  • Zeldzaamheid – Je traint voor iets dat je hopelijk nooit meemaakt.
  • Open systeem – Geen regels, geen scheidsrechter, geen vooraf afgesproken setting.
  • Verrassing, Angst & Snelheid – Geen tijd om na te denken. Je lichaam reageert voor je brein.
  • Tijdslijn – Het incident begint vóór het fysieke geweld, en eindigt pas na juridische opvolging.
  • De echte wereld – Training moet realistisch zijn: trappenhuis, auto, winkel, thuis.

🎯 Toepassing in training:
Via scenariotraining, mentale voorbereiding, verbale oefeningen en realistische stress worden deze vijf uitdagingen geïntegreerd in onze aanpak.

🔚 Slotbeschouwing

Het KMTC-schillenmodel is geen theorie op papier, maar een praktisch kompas dat in élke les voelbaar is. We trainen niet om “goed te vechten”, maar om correct, effectief en wettig te reageren op gevaar.

Onze missie:
Zelfverdediging aanleren op een manier die levens beschermt – fysiek én juridisch.

📚 Referenties

Plaats een reactie